Spadek, mimo że pozornie kojarzy się z czymś pozytywnym, co przyniesie same korzyści, może okazać się również nowym utrapieniem. Jest to nie tylko majątek zmarłego spadkodawcy, ale także jego zobowiązania. W skład spadku wchodzą zarówno aktywa, czyli wszelkie prawa majątkowe, które powiększają majątek spadkowy, jak i pasywa, tj. obowiązki i długi spadkodawcy, które go pomniejszają.
Odrzucenie spadku z długami to rezygnacja z dziedziczenia po osobie zmarłej w celu uniknięcia odpowiedzialności za jej zobowiązania finansowe. Jest to szczególnie istotne, gdy długi przewyższają aktywa wchodzące w skład spadku. W celu pozbycia się niechcianego spadku z długami należy złożyć stosowne oświadczenie przed notariuszem lub w sądzie rejonowym w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy i o swoim powołaniu do spadku. Jeżeli spadkobierca nie złoży ww. oświadczenia, jest to tożsame z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca dziedziczy zarówno aktywa jak i pasywa (długi) ale jego odpowiedzialność za te długi jest ograniczona do wartości stanu czynnego spadku, czyli do wartości odziedziczonego majątku.
Z dniem 15 listopada 2023 roku weszła w życie nowelizacja prawa spadkowego, która znacząco uprościła procedurę odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci. Najistotniejszą zmianą jest zniesienie, w określonych przypadkach, konieczności uzyskiwania zgody sądu opiekuńczego, co uprzednio znacząco wydłużało i komplikowało całe postępowanie. Obecnie, jeśli dziecko dziedziczy w wyniku wcześniejszego odrzucenia spadku przez rodzica, wystarczy, że rodzic posiadający władzę rodzicielską złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku przed notariuszem lub sądem w terminie 6 miesięcy, przy czym podkreślić należy, iż wymagana jest zgoda drugiego rodzica lub wspólne działanie obojga. Uproszczenie to, choć nie dotyczy wszystkich sytuacji (np. gdy dziecko dziedziczy z testamentu lub w pierwszej kolejności obok rodzica), bezapelacyjnie skróciło tok postępowania w najczęstszych przypadkach dziedziczenia długów, stanowiąc istotne ułatwienie dla rodziców i chroniąc małoletnich przed odpowiedzialnością finansową za długi spadkodawców.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może zostać złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym w ciągu sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania do spadku.
W przypadku wyboru drogi sądowej, spadkobierca składa wniosek do sądu rejonowego właściwego dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu (albo do sądu spadku, jeżeli trwa już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku). Wniosek ten wymaga załączenia niezbędnych dokumentów potwierdzających uprawnienie do dziedziczenia, w tym skróconego odpisu aktu zgonu spadkodawcy oraz własnego odpisu aktu urodzenia lub małżeństwa. Opłata sądowa od wniosku wynosi 100 złotych. Sąd na tej podstawie odbiera oświadczenie od spadkobiercy, sporządzając protokół.
Procedura u notariusza jest zazwyczaj szybsza, gdyż nie wymaga oczekiwania na wyznaczenie terminu posiedzenia. Oświadczenie składane jest w formie aktu notarialnego. Wymagane dokumenty są takie same jak w sądzie. Maksymalny koszt taksy notarialnej za przyjęcie oświadczenia wynosi 50 złotych netto od osoby; do tej kwoty dolicza się 23% podatek VAT oraz opłaty za sporządzone wypisy (6 złotych netto za stronę). Notariusz ma obowiązek przesłać jeden wypis sporządzonego aktu notarialnego do sądu spadku. Niezależnie od wybranej drogi, oświadczenie musi zawierać pełne dane spadkodawcy oraz informację o całkowitym odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku wywołuje bardzo konkretne skutki prawne, uregulowane przez Kodeks cywilny. Spadkobierca, który w terminie sześciu miesięcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku, zostaje wyłączony od dziedziczenia. Zgodnie z art. 1020 Kodeksu cywilnego jest on traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
W praktyce oznacza to, że udział spadkowy, który przypadałby odrzucającemu, przechodzi na inne osoby zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. W zależności od konfiguracji rodziny spadkodawcy, mogą zajść trzy główne scenariusze:
Warto podkreślić, że skutek odrzucenia rozciąga się jedynie na majątek spadkowy – odrzucający nie otrzymuje nic, ale też nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkodawcy.
Długi spadkowe mogą zostać objęte postępowaniem upadłościowym, pod warunkiem że spadkobierca przyjął spadek i nie był w stanie spłacić zobowiązań wynikających z dziedziczenia. W przypadku ogłoszenia upadłości długi spadkowe mogą zostać umorzone.
Należy pamiętać o konieczności:
• ogłoszenia upadłości przez sąd,
• wykazania, że długi spadkowe są jednym z głównych powodów niewypłacalności,
• wykazania niemożności spłaty zobowiązań przez dłużnika.
Umorzenie długów spadkowych w ramach upadłości konsumenckiej pozwala na uwolnienie się od zobowiązań finansowych związanych ze spadkiem i ochronę przed egzekucją komorniczą dotyczącą tych długów.
25 października 2024 
3 kwietnia 2025 
9 stycznia 2025